Τα παραδοσιακά μουσικά όργανα στην Ελλάδα !

Τα παραδοσιακά μουσικά όργανα στην Ελλάδα

Μουσείο Λαϊκών Οργάνων

Τι εννοούμε όταν μιλάμε για τα « ελληνικά λαϊκά μουσικά όργανα ; » Ο Ελληνικός λαός τα χρησιμοποιεί από πολύ παλιά για να συνοδέψει το τραγούδι και τον χορό του . Τα ελληνικά λαϊκά μουσικά όργανα είναι τόσο παλιά , όσο και η παραδοσιακή μας μουσική:  για την ακρίβεια , πολλά από αυτά είναι εξέλιξη των μουσικών οργάνων της  Αρχαίας  Ελλάδας . ​  Στην Παραδοσιακή μας μουσική έχουμε όργανα από όλες τις οικογένειες των οργάνων :  Στην Ελληνική Παράδοση τα μουσικά όργανα τις περισσότερες φορές τα κατασκεύαζαν οι ίδιοι οι μουσικοί . Υπήρχαν όμως και εργαστήρια κατασκευής  λαϊκών μουσικών οργάνων. Η διδασκαλία των παραδοσιακών μουσικών οργάνων περνούσε παλιότερα από γενιά σε γενιά , γινόταν εμπειρικά , χωρίς να υπάρχουν βιβλία και εξηγήσεις για την τεχνική παιξίματος  Στην Ελληνική Δημοτική Μουσική συναντάμε από περιοχή σε περιοχή καθε δυνατό συνδυασμό οργάνων , αλλά τα πιο γνωστά , σε όλη την Ελλάδα είναι : Η ζυγιά σε όλα τα νησιά , που αποτελείται από :           βιολί και λαούτο       2. Η κομπανία σε όλη τη στεριανή Ελλάδα , που αποτελείται από :               κλαρίνο - βιολί - λαούτο και σαντούρι Βέβαια , ένα πλήθος άλλων οργάνων χρησιμοποιούνται τόσο στη νησιώτικη , όσο και στη μουσική στη στεριά : η λύρα στην Κρήτη ( και σε πολλά άλλα νησιά ) ,     2. το νταούλι σε όλη την Ηπειρωτική Ελλάδα ( αρκεί να παίζεται σε ανοικτό χώρο , γιατί ο ήχος του είναι πολύ δυνατός )       3. ο ζουρνάς , το κλαρίνο , το ούτι , το κανονάκι , ο ταμπουράς είναι μόνο μερικά από την τεράστια ποικιλία λαϊκών μουσικών οργάνων που αριθμεί ο Ελληνικός Μουσικός Πολιτισμός .                                                                                                                     Πάμε να τα γνωρίσουμε ! Πνευστά ή Αερόφωνα: Λέγονται έτσι , γιατί ο ήχος τους παράγεται εάν φυσήξουμε μέσα σε έναν σωλήνα . (αριστερά) Σουραύλι χωρίς γλωσσίδι και με το πάνω άκρο ελαφρώς κλειστό με μία τάπα. ​ (δεξιά) Μαντούρα με γλωσσίδι και με το πάνω άκρο κλειστό από τον κόμπο του καλαμιού. (αριστερά) Ζουρνάς , με διπλό γλωσσίδι . Φτιάχνεται από διάφορα ξύλα , όπως οξυά , κερασιά , καρυδιά , ελιά , μουριά , βερυκοκιά κλπ. (δεξιά) Φλογέρες , χωρις γλωσσίδι και ανοιχτά και τα δυο τους άκρα . (αριστερά) Τσαμπούνα : Τη βρίσκουμε στα νησιά . Έχει δύο σωλήνες : το επιστόμιο όπου φυσάμε και δυο καλαμένιους αυλούς , όπου μπαίνουν τα δάχτυλα . (δεξιά) Γκάιντα : Τη βρίσκουμε στη Βόρεια Ελλάδα .  Έχει τρεις σωλήνες : το επιστόμιο , έναν ξύλινο αυλό όπου μπαίνουν τα δάχτυλα και το μπουρί ή μπάσο , από ξύλο επίσης , που κρατάει το ίσο . Οι γκάιντες είναι συνήθως  μεγαλύτερα όργανα από τις τσαμπούνες . Κλαρίνο : Ως όργανο της Παραδοσιακής μας Μουσικής έρχεται στην Ελλάδα από την Τουρκία, το 1835 . Βασικό όργανο της ηπειρωτικής κομπανίας , ο ρόλος του είναι να στολίζει το τραγούδι με περίτεχνες μελωδίες . Χορδόφωνα : Λέγονται έτσι , γιατί ο ήχος τους παράγεται εάν κάνουμε μια χορδή να ταλαντωθεί με τα δάχτυλα ή με κάποιο άλλο μέσο . (αριστερά) Κρητική λύρα : Χαρακτηριστικό της είναι το ηχείο σε σχήμα μισού αχλαδιού . Παίζεται στην Κρήτη αλλά και σε πολλά νησιά ( π.χ. σε όλα τα Δωδεκάνησα , Ικαρία κλπ ) (δεξιά) Ποντιακή λύρα ή κεμεντζές : Παίζεται από τους Έλληνες του Πόντου και της Καππαδοκίας . Έχει κι αυτή τρεις χορδές και χαρκατηριστικό της είναι ότι το ηχείο της μοιάζει με μπουκάλι ( αλλιώς λέγεται και φιαλόσχημη λύρα ) . ​ (αριστερά) Λαούτο ή λαγούτο : Χαρακτηριστικό του είναι το ηχείο του σε σχήμα μισού αχλαδιού και το σπαστό κουτί των κλειδιών του . Η πένα του είναι συνήθως ένα φτερό από κάποιον γύπα , αετό ή γεράκι . Είναι όργανο που παίζεται τόσο στη στεριανή , όσο και στη νησιώτικη μουσική . (δεξιά) Ταμπουράς : Με τη λέξη «ταμπουράς » εννοούμε τόσο το όργανο που βλέπουμε στην εικόνα , όσο και μία ολόκληρη οικογένεια εγχόρδων παραδοσιακών οργάνων , που έχουν κύριο χαρακτηριστικό τους το μικρό αχλαδόσχημο ηχείο και το μακρύ , λεπτό και ίσιο μανίκι . Πρόγονός του στην Αρχαία Ελλάδα είναι το τρίχορδο . ​Βιολί : Στην Παραδοσιακή μας Μουσική το βιολί κατασκευάζεται σύμφωνα με τα πρότυπα της Δύσης . Έχει τέσσερις χορδές και ο βιολιστής δεν το κρατάει στο σαγόνι του ( όπως στη Δυτική μουσική ) , αλλά κρατάει όλο το βάρος του οργάνου με το χέρι του . Είναι όργανο που χρησιμοποιείται στην Παραδοσιακή μας μουσική από πολύ παλιά . ​ (αριστερά) Μαντολίνο : Το συναντάμε κυρίως στις μαντολινάτες ( μουσικά σχήματα από μαντολίνο και κιθάρα πολύ διαδεδομένα στα Επτάνησα ) . Ο ήχος του δεν είναι γνωστός στη γνήσια δημοτική μουσική της υπόλοιπης Ελλάδας . (δεξιά) Ούτι : Από την αραβική λέξη al ud = το ξύλο . Έχει πέντε διπλές εντέρινες χορδές . Ούτι έπαιζαν αποκλειστικά οι Έλληνες της Μικράς Ασίας , οι οποίοι και αγνοούσαν το λαούτο . Πρόκειται για ένα λαούτο με κοντό μανίκι . ​ Κανονάκι : Προέρχεται από  το αρχαίο ελληνικό ψαλτήριο . Παίζεται με δύο δαχτυλίδια ( τα καλά είναι από όστρακο χελώνας ) με τα οποία τσιμπάμε τη χορδή . Σαντούρι : Ο ήχος σ’ αυτό παράγεται εάν χτυπήσουμε τις χορδές με δύο μπαγκέτες που κρατάμε στα χέρια μας . Έγινε πολύ γνωστό στον Ελλαδικό χώρο από τους Έλληνες της Μικράς Ασίας . Παίζεται τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιώτικη Ελλάδα και είναι απαραίτητο όργανο στην ηπειρωτική κομπανία . Μεμβρανόφωνα : Λέγονται έτσι γιατί ο ήχος τους παράγεται εάν χτυπήσουμε  με  το  χέρι  μας ή με κάποιο άλλο μέσο μία μεμβράνη, που είναι στερεωμένη επάνω στο κυρίως σώμα του οργάνου ( το ηχείο του ) . ​Νταούλι : Με δύο μεμβράνες που στερεώνονται επάνω στον ξύλινο σκελετό του οργάνου . Παίζεται με δύο ξύλα ( νταουλόξυλα ) : τη βέργα , που είναι το λεπτό και τον κόπανο , που είναι το μεγάλο . Το όργανο κουρδίζεται με το σφίξιμο του σχοινιού . Το νταούλι και ο ζουρνάς είναι το βασικό σχήμα οργάνων της ηπειρωτικής Ελλάδας . ​(αριστερά)  Ντέφι : Στη Μακεδονία και τη Θράκη λέγεται και νταϊρές . Φτιάχνεται όπως το νταούλι , έχει όμως μόνο από τη μία πλευρά του σκελετού μεμβράνη . Τα περισσότερα , έχουν στερεωμένα επάνω στον ξύλινο σκελετό μικρά μπρούτζινα κύμβαλα . Είναι γνωστό από την Αρχαία Ελλάδα με το όνομα τύμπανον . (δεξιά) Τουμπελέκι : Το συναντάμε κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου . Παίζεται κυρίως μαζί με γκάιντα .  Έχει σκελετό από πηλό , τον οποίο συχνά στόλιζαν με καθρεφτάκια . Ένας καλός παίκτης ξέρει ακριβώς σε ποιο σημείο της μεμβράνης θα χτυπήσει , ώστε να βγάλει διαφορετικούς ήχους .  Ιδιόφωνα : Λέγονται έτσι όσα όργανα δεν έχουν μεμβράνες ή χορδές , αλλά ο ήχος παράγεται εάν χτυπήσουμε απευθείας το ίδιο το ηχείο του οργάνου .  ​Ζίλια : Μικροί μεταλλικοί δίσκοι , περασμένοι στα δάχτυλα του εκτελεστή , που τους χτυπάμε ελαφρά μεταξύ τους . Υπάρχουν στην Ελλάδα από τα αρχαία χρόνια με την ονομασία κύμβαλα. ​(αριστερά) Λαλίτσα : Είναι σφυρίχτρα , φτιαγμένη από πηλό , σε διάφορα σχήματα ( πουλιά , ψάρια , κοκοράκια , σταμνάκια κλπ ) . Τις γεμίζουμε μέχρι τη μέση με νερό και τις χρησιμοποιούν ως σφυρίχτρες τα μικρά παιδιά . (δεξιά) Κουτάλια : Είναι ξύλινα και όχι μεταλλικά . Όσο πιο σκληρό είναι το ξύλο από το οποίο φτιάχνονται , τόσο πιο καθαρός είναι και ο ήχος που παράγουν . Τα χρησιμοποιούν πολύ οι Έλληνες της Μ. Ασίας και οι νησιώτες . Το παίξιμό τους δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται , αλλά απαιτεί ιδιαίτερη δεξιοτεχνία . ​Ζυγιά από τη Μύκονο : Ποια όργανα διακρίνετε ; Ζυγιά από τον Έβρο: ποια όργανα διακρίνετε;

Ζυγιά από τον Κίσσαμο Κρήτης : Ποια όργανα  διακρίνετε ; Κομπανία από τη Μακεδονία: μπορείτε να ονομάσετε τα όργανα που βλέπετε στη φωτογραφία;

Ζυγιά από το Ρέθυμνο Κρήτης : Πρόκειται για δύο σπουδαίους μουσικούς , τον Ανδρέα Ροδινό ( από αριστερά ) και τον Γιάννη Μπερνιδάκη ή «Μπαξεβάνη» όπως τον φώναζαν ( από δεξιά ) , που έζησαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα .

​Κομπανία από την  Ήπειρο : Ποια όργανα διακρίνετε ;

​ ​Ηπειρώτικο μοιρολόι από έναν σπουδαιο Έλληνα μουσικό, τον Πετρο-Λούκα Χαλκιά. Μπορείτε να διακρίνετε τα σημεία όπου το κλαρίνο μιμείται το ανθρώπινο κλάμα; Μανταλένα: Τραγούδι με προέλευση από την Κωνσταντινούπολη, που χορεύεται στα βήματα του πολίτικου καρσιλαμά. Εδώ, δεξιοτεχνικά παιγμένο από τον κορυφαίο στο παραδοσιακό βιολί Κυριάκο Γκουβέντα,  με το βιολί ως όργανο μελωδίας.

Αυτοσχεδιασμός με κανονάκι σε ήχο Β΄ (Δεύτερο) : η παραδοσιακή μας μουσική γράφτηκε επάνω στους ήχους της Βυζαντινής μουσικής και όχι στις κλίμακες της Δυτικοευρωπαϊκής μουσικής...

Αχλαδόσχημη λύρα: ένας μεγάλος και έμπειρος λυράρης, ο Βασίλης Σκουλάς,  δοκιμάζει για πρώτη φορά τη συγκεκριμένη λύρα, της οποίας η κατασκευή μόλις τελείωσε. Δείτε με πόση προσοχή παρατηρεί το καινούριο όργανο που κρατά στα χέρια του...