Βυζαντινή Μουσική ονομάζεται η μουσική της περιόδου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (330-1453μ.Χ.) καθώς και η μουσική της μετέπειτα περιόδου όταν αυτή ακολουθεί το μουσικό σύστημα που καθιερώθηκε την εποχή του Βυζαντίου.
Σήμερα η Βυζαντινή μουσική χρησιμοποιείται ευρέως στις ακολουθίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η σύγχρονη εκκλησιαστική εκκλησιαστική μουσική σε ένα μεγάλο μέρος της είναι δημιουργημένη μετά την βυζαντινή περίοδο, δεδομένου όμως ότι ακολουθεί την παράδοση, το σύστημα και το τυπικό της βυζαντινής περιόδου ονομάζεται έως σήμερα Βυζαντινή Μουσική.
Ιστορία της Βυζαντινής Μουσικής
 H βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική προέρχεται από την αρχαία Ελληνική, Συριακή αλλά και Εβραϊκή θρησκευτική μουσική παράδοση. Διακρίνονται 3 εποχές: παλαιού, μέσου και νέου μέλους. Η εποχή του Παλαιού Βυζαντινού Μέλους ξεκινά από τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους και περνώντας από την εποχή της αποκρυστάλλωσης της λειτουργίας (9ος αι.) φθάνει μέχρι το 14ο αι.
Σημειογραφία
Εμφανίζεται για πρώτη φορά μετά την περίοδο των εικονομαχιών 726-843 ως εκφωνητική ή νευματική σημειογραφία. Στην εκφωνητική σημειογραφία (την οποία ονομάζουμε και παλαιοβυζαντινή) καταγράφονται μόνο ορισμένες κινήσεις της φωνής, κυρίως στην αρχή και το τέλος του στίχου, ως υπενθήμιση για τον ψάλτη.
Από το τέλος του 11ου αιώνα ξεκινά η μεσο-βυζαντινή σημειογραφία όπου προστίθενται και άλλα σύμβολα που περιγράφουν την κίνηση της φωνής (όπως στο παρακάτω παράδειγμα όπου σημειώνεται και η μεταγραφή σε σύγχρονη ευρωπαϊκή).
Μορφές ύμνων
Παράλληλα με την απλή ψαλμωδία άνθησαν οι πρώτες μορφές ύμνων: τροπάριο, κοντάκιο και κανών.  Tο τροπάριο (από το τρόπος) αναπτύχθηκε κυρίως τον 5ο αι.: βασίζεται σε νέα, απλά και εύκολα να μελοποιηθούν κείμενα, των οποίων οι στίχοι παρεμβάλλονται μεταξύ των ψαλμικών στίχων. Aργότερα τροπάρια ονομάζονται και οι αυτούσιοι εκκλησιαστικοί ύμνοι. Tα κοντάκια είναι ύμνοι με πολλές στροφές ( οίκους), τα κείμενα και οι μελωδίες των οποίων γράφτηκαν από τον Σοφρώνιο των Ιεροσολύμων, τον Σέργιο του Βυζαντίου και κυρίως τον Pωμανό το Μελωδό από τη Συρία τον 6ο αι. (πρότυπο ο Eφραίμ ο Σύρος, 4ος αι.). Mετά από μια εισαγωγή ( κουκούλιον ή προοίμιον) ακολουθούν 20 έως 40 όμοιες στροφές (οίκοι). Περίφημος είναι ο αφιερωμένος στην Παρθένο Aκάθιστος Ύμνοςαγνώστου που αποδόθηκε στον Pωμανό το Μελωδό με 24 στροφές και με ακροστιχίδα το αλφάβητο. O κανών (σχ. B) γεννήθηκε τον 7ο-9ο αι. Bασίζεται στα νέα βιβλικά Άσματα ή Ωδές, όπως η Ωδή αρ. 3, ο ύμνος της Aγ. Άννας ή η αρ. 9, το "Eμεγαλύνθη η ψυχή μου" της Παναγίας. Kάθε ωδή ακολουθείται από πολλές στροφές (ειρμούς) που ψάλλονται με την ίδια μελωδία (τρόποι). Oι γνωστότεροι ποιητές κανόνων ήταν ο Αγ. Aνδρέας ο Κρής (660-740 μ.Χ.) του οποίου ο μεγάλος κανών περιλαμβάνει 250 ειρμούς και ο Αγ. Iωάννης ο Δαμασκηνός (? 750 περ.). Για την εποχή του Αγ. Εφραίμ είναι αποδεδειγμένη η τεχνική της παράφρασης, δηλαδή γράφονταν νέα κείμενα πάνω σε γνωστές παλαιότερες, ακόμη και κοσμικές μελωδίες. Oι ύμνοι της εποχής της άνθησης (5ος-7ος αι.) είχαν πάντα τις δικές τους μελωδίες, που αργότερα πολλές φορές δεν μελοποιούνταν από τους ποιητές αλλά από μελουργούς. Όπως το κείμενο, που θεματολογικά και τυπολογικά ακολουθούσε την παράδοση χρησιμοποιώντας σταθερούς τύπους, έτσι και η μελοποίηση παραμένει κοντά στο παραδοσιακό τυπικό χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα μελωδικά γυρίσματα, σχήματα και πτώσεις. Άλλες μορφές ύμνων είναι τα απολυτίκια (που αναφέρονται σε αγίους και εορτές), τα καθίσματα, τα εξαποστειλάρια, οι πολυέλεοι,τα λειτουργικά(ύμνοι της θείας λειτουργίας όπως τα χερουβικά και κοινωνικά), τα στιχηρά προσόμοια (που αποτελούν τυποποιημένες μελωδίες που εφαρμόζονται σε διαφορετικούς στοίχους) και τα ιδιόμελα (που είναι αυτόνομες συνθέσεις με ίδιον=δικό τους μέλος).
Oι ύμνοι της λειτουργίας και των ακολουθιών περιλαμβάνονται σε ειδικά λειτουργικά βιβλία: Tο Eιρμολόγιον περιέχει τους ειρμούς (ωδές των κανόνων) ταξινομημένους κατά ήχους. Τα ειρμολογικά μέλη διακρίνονται σε σύντομα και αργά. Tο Στιχηράριον περιέχει τα ιδιόμελα, τα τροπάρια, τα μεγάλα αντίφωνα κ.λπ., ταξινομημένα κατά το εκκλ. έτος. Tο Kοντακάριον και άλλα βιβλία όπως το Aσματικόν περιέχουν πιο περίτεχνα και ελέυθερα μέλη που ονομάζονται παπαδικά. Tα ειρμολογικά και στιχηραρικά μέλη είναι συλλαβικά με λίγα μελίσματα πάνω σε σημαντικές λέξεις (βλέπε στο πιο πάνω παράδειγμα πάνω στο "καινόν"), σε στάσεις, πτώσεις και στο τέλος. Oι καθαρά μελισματικοί ύμνοι αυξάνουν από το 13 αι., και το 15ο αι. είναι ιδιαίτερα πλούσιοι.
H εποχή του Μέσου Βυζαντινού Μέλους (14ος-19ος αι.) χαρακτηρίζεται κυρίως από νέες συνθέσεις ύμνων, ιδιαίτερα του Iωάννη Κουκουζέλη(14ος αι.) και προσθήκες στη σημειογραφία που γίνεται έτσι ιδιαίτερα σύνθετη και περίτεχνη.
Tο Νέο Βυζαντινό Μέλος χρονολογείται από το 1821 και χαρακτηρίζεται από τις μεταρρυθμίσεις του επισκόπου Χρυσάνθου εκ Μαδιτών που έγκυνται κυρίως στην απλοποίηση και τυποποίηση της σημειογραφίας στη μορφή που χρησιμοποιείται σήμερα.
Σύστημα
Η βυζαντινή μουσική είναι τροπική και βασίζεται στο σύστημα των ήχων. Oι ήχοι βασίζονται στους αρχαίους ελληνικούς τρόπους. Tο σύστημα των ήχων των περιλαμβάνει 4 κύριους και 4 πλάγιους ήχους, δηλ. συνολικά 8 ήχους (οκτώηχος) καθέναν με διαφορετική θεμέλιο και αλληλουχία διαστημάτων. Η βυζαντινή μουσική χρησιμοποιεί το φυσικό (και όχι το συγκερασμένο) κούρδισμα και χρησιμοποιούνται τρείς βασικοί τόνοι ομείζων (λίγο μεγαλύτερος από το συγκερασμένο τόνο) ο ελάσσων (λίγο μικρότερος από το συγκερασμένο τόνο) και ο ελάχιστος (λίγο μεγαλύτερος από το συγκερασμένο ημιτόνιο). Κάθε ήχος αποτελείται από δύο όμοια τετράχορδα και ένα μείζονα τόνο.
Η θεμέλιος των πλάγιων ήχων είναι Οι κύριοι ήχοι έχουν τη μορφή τετράχορδο - τετράχορδο μ. τόνος (συνημμένα τατράχορδα) ενώ οι πλάγιοι τατράχορδο - μ. τόνος - τετράχορδο (διαζευγμένα τετράχορδα).
H σημειογραφία (σχ. B) επινοήθηκε ως μνημονικό βοήθημα της προφορικής παράδοσης. Yπάρχουν εκφωνητικά σύμβολα για τα αναγνώσματα και νεύματα για τα μέλη, τα οποία δεν συμβολίζουν συγκεκριμένα τονικά ύψη, αλλά διαστήματα, καθώς και ρυθμούς ή τρόπους απόδοσης. H ερμηνεία ιδ. των πρώτων νευμάτων από τον 9ο αι. είναι δύσκολη. Tο σχ. B δείχνει μεσοβυζαντινά νεύματα του 12ου αι. H σύγχρονη σημειογραφία περιορίζεται σε λίγα σημαδόφωνα (από τον XΡΥΣΑΝΘΟ, 1821).
Κοσμική μουσική
H κοσμική μουσική στην αυτοκρατορική αυλή στο Bυζάντιο είναι όπως και η εκκλησιαστική συνδεδεμένη με αυστηρές τελετουργίες. Δεν έχει διασωθεί η ίδια αλλά περιγραφές τις όπως π.χ. στο Βιβλίο των Τελετουργειών του Κων/νου Ζ' του Πορφυρογέννητου (905-59). Μουσικά πρέπει να ήταν παρόμοια με την εκκλησιαστική μουσική επειδή χρησιμοποιείται το ίδιο σύστημα ήχων, οι ίδιοι ρυθμοί και οι ίδιοι τρόποι απόδοσης. Γνωρίζουμε ότι υπήρχαν αντιφωνικές χορωδίες, τραγούδια με οργανική συνοδεία αλλά και το εκκλησιαστικό όργανο ως καθαρά κοσμικό όργανο (στην εκκλησιαστική μουσική απαγορεύονται τα όργανα μέχρι και σήμερα), το οποίο και μεταφέρθηκε στη Δύση ως δώρο στον Αυτοκράτορα Πιπίνο το 757μ.Χ.
Η Βυζαντινή Μουσική στο Δίκτυο
Βυζαντινή εκκλησιαστική μουσικήΙστοσελίδα στον ιστότοπο του εν Αθήναις Συλλόγου Μουσικόφιλων Κωνσταντινουπόλεως. Περιλαμβάνει βιογραφίες και εργογραφίες μεγάλων υμνωδών και μελωδών, κείμενα για την ψαλτική τέχνη του Πατριαρχικού ύφους και παράδοσης, δισκογραφικές εκδόσεις του συλλόγου, ύμνους από τα προγράμματα των ραδιοφωνικών εκπομπών βυζαντινής μουσικής στο Σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδας σε real-audio, φωτογραφίες, γραμματοσειρές και άλλες συνδέσεις.
ReligiousNet.Com - The Online Religious Shopping MallΠεριέχει διάφορες πηγές που αφορούν τη Βυζαντινή Μουσική: προγράμματα καταγραφής και έκδοσης της βυζαντινής σημειογραφίας, σχετικά άρθρα και κείμενα, ύμνους (σε MP3, RealAudio και άλλες μορφές ηχητικών αρχείων), εκδηλώσεις και συνδέσεις σε άλλους ιστότοπους.
The Byzantine music home pageΠεριλαμβάνει μια σύντομη ιστορία της Βυζαντινής Μουσικής, περιγραφή της Θεωρίας της, περιγραφή των μακαμιών και αντιστοιχία τους με τους εκκλησιαστικούς ήχους και εξετάζει τη σχέση της με την Ευρωπαϊκή μουσική. Παρουσιάζει επίσης μουσικά κείμενα (βυζαντινούς ύμνους σε βυζαντινή και δυτική σημειογραφία), ηχητικά δείγματα σε WindowsMedia, σχετική βιβλιογραφία και συνδέσεις σε άλλους ιστότοπους.
http://www.byzantinechant.com/Από τον Παύλο Παπαδάκη. Περιλαμβάνει βυζαντινές γραμματοσειρές, βυζαντινά μουσικά κείμενα σε PDF (των Α. Παθών, του Τριωδίου, εσπερινούς , Πολυχρόνια και ύμνους), θεωρία της βυζαντινής μουσικής, ηχητικά δείγματα mp3 και συζητήσεις.
St George Al-Humayrah Patriarchal MonasteryΙστότοπος της Πατριαρχικής Ι. Μ. Αγ. Γεωργίου Al-Humayrah στο Homs της Συρίας. Περιλαμβάνονται άρθρα για την υμνογραφική συνεισφορά της ελληνορθόδοξης εκκλησίας της Αντιόχειας στην υμνογραφία στον 6ο και 7ο αι., διάλεξη για τη βυζαντινή μουσική και την Ορθοδοξία της Αντιόχειας, κατάλογος μουσικών βιβλίων στην Αραβική και μουσικών δίσκων στην Ελληνική και Αραβική και μουσικά δείγματα RA.
Ιστορία της Βυζαντινής ΜουσικήςΙστότοπος που παρέχει πληροφορίες για τη Βυζαντινή μουσική και την ιστορία της. Κατασκευάστηκε από το Γιώργο Αναστασίου, φοιτητή στο Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας & Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Παρουσιάζει την Ιστορία της Βυζαντινής Μουσικής διαιρεμένη σε έξι περιόδους, περιέχει σχετική βιβλιογραφία (μουσική-ιστορική) και σχετικά links.
Βυζαντινή Μουσικη Ιστότοπος που έχει δημιουργηθεί για θέματα σχετικά με την Ορθοδοξία. Περιλαμβάνει ιστοσελίδα σχετική με τη Βυζαντινή Μουσική, η οποία παρουσιάζει την Ιστορία της Β.Μ., τους σημαντικότερους Βυζαντινούς μελουργούς, μουσικά κείμενα και μουσικά κομμάτια από τη Μεγάλη Εβδομάδα και την Πεντηκοστή σε RealPlayer. Περιλαμβάνει επίσης ιστοσελίδες με θεολογικά κείμενα, κείμενα της Καινής Διαθήκης, Αγιολόγιο, παρουσιάσεις βιβλίων, σχετικά links κ.α.
Hellenic HistoryΙστοσελίδα αφιερωμένη στην Ελληνική Ιστορία. Μεταξύ άλλων πραγματεύεται την ιστορία της Πρώιμης, Ύστερης και Όψιμης Βυζαντινής περιόδου.
Byzantine Music EditionΟκτώ ζωντανές ηχογραφήσεις αγρυπνιών (προς τιμήν της Θεοτόκου και του Τιμίου Προδρόμου) στο Άγιον Όρος.
KυκλοφορίεςΚυκλοφορίες δίσκων με θρησκευτικό περιεχόμενο. Δισκογραφία βυζαντινής μουσικής και βιογραφίες εκτελεστών.
Greece in Print. The world's greek literary connectionΠωλήσεις μουσικών ηχογραφήσεων (cd). Η κατηγορία βυζαντινής μουσικής περιλαμβάνει ηχογραφήσεις διαφόρων βυζαντινών ύμνων (της Μεγάλης Εβδομάδας, του Πάσχα, των Χριστουγέννων κ.α.). Δύο από τα cd περιέχουν δημιουργίες μεγάλων βυζαντινών και μεταβυζαντινών μελουργών (Κουκουζέλη, Μπαλασίου, Μπερεκέτη, Πελοποννησίου, κ.α.).
Music in late antiquityΒιβλιογραφία (κυρίως Αγγλική) που αφορά την ελληνική, ρωμαϊκή, βυζαντινή μεσαιωνική μουσική.
I.U. Cook LibraryΣτον ιστότοπο της μουσικής βιβλιοθήκης William and Gayle Cook Music Library του πανεπιστημίου της Indiana. Περιλαμβάνονται δύο βιβλία για τη βυζαντινή μουσική και τελετουργία
Byzantium: Byzantine sources in translationΣτον ιστότοπο του ιησουΐτικου πανεπιστημίου του Fordham στη Ν. Υόρκη. Η ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου παρουσιάζει τον κατάλογο της βιβλιοθήκης αλλά και τους καταλόγους των βιβλιοθηκών άλλων Πανεπιστημίων. Περιέχει βιβλιογραφία λειτουργικών κειμένων μεταφρασμένων στα αγγλικά από ελληνικά, λατινικά, κοπτικά, αρμενικά και συριακά κείμενα.
Monumenta Musicae ByzantinaeIστότοπος του εκδοτικού προγράμματος Monumenta Musicae Byzantinae του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης. Παρουσιάζει τις εκδόσεις του προγράμματος, τη συλλογή μικροφίλμ και φωτογραφιών καθώς και άλλα σχετικά links.
Saint George Publishing House Byzantine musicΙστότοπος του εκδοτικού οίκου 'Αγιος Γεώργιος στο Ιλινόις, που ασχολείται με τη μεταγραφή Βυζαντινών ύμνων στη δυτική σημειογραφία. Περιέχει κατάλογο δισκογραφίας και μουσικών κειμένων με ηχητικά δείγματα σε RealAudio.
Icon and book serviceΗ ιστοσελίδα περιέχει κατάλογο βιβλίων που αφορούν την ανατολική θρησκευτική μουσική, τη θεολογία, τη θρησκευτική φιλοσοφία, την πνευματικότητα, τις μοναστικές σπουδές και άλλα θέματα.
SVS BookstoreΗλεκτρονικός κατάλογος πωλήσεων βιβλίων στην ιστοσελίδα του Ορθόδοξου Θεολογικού Ιεροδιδασκαλείου του Αγίου Βλαδίμηρου (Νέα Υόρκη). Περιλαμβάνει ένα βιβλίο του Δημήτρη Κονόμου και ένα του Milos Velimirovic για το μέλος της ανατολικής Εκκλησίας, κι ένα του Johann vonGardner για τη Ρωσική εκκλησιαστική μουσική.
Institute for Byzantine and Modern Greek Studies: Home pageΙστοσελίδα του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών της Μασαχουσέτης. Κατάλογος των εκδόσεων του ιδρύματος, οι οποίες είναι διαθέσιμες προς πώληση και αφορούν θέματα όπως: βυζαντινή μουσική και εικονογραφία, τη ζωή των αγίων, το μοναχισμό, την κατήχηση και άλλα πνευματικά ζητήματα.
Music ManuscriptsΙστοσελίδα στον ιστότοπο του Υπουργείου Πολιτισμού που παρουσιάζει έναν κατάλογο με τα μουσικά χειρόγραφα που σώζονται στα μοναστήρια του Αγίου Όρους. (Αγγλικά)
Show DescriptionsΚατάλογος με ανθολογίες διαφόρων χειρογράφων. Περιλαμβάνει δεκατέσσερις ανθολογίες βυζαντινών μουσικών χειρογράφων.
Papers on Byzantine musicΠαράθεση ανακοινώσεων που παρουσιάστηκαν στο δέκατο ένατο Διεθνές Συνέδριο Βυζαντινών Σπουδών (Κοπεγχάγη, 18-24 Αυγούστου, 1996). Adsuara, Clara: Modal Analysis of a Kalophonic Sticheron in the Second Authentic Mode, Some Remarks, Papathanasiou, Ioannis: An "Abridged" Analysis of the Heirmologion and Sticherarion Melodies of the Fourth Authentic Mode.
Acrobat PDF αρχείο με οδηγίες στη βυζαντινή μουσική σημειογραφία
Οδηγίες χρήσεως λογισμικού βυζαντινής γραφής από τον κ. Κ. Τερζόπουλο
Η Βυζαντινή Κάλαμος είναι πρόγραμμα αυτοματοποιημένης μεθόδου γραφής και επεξεργασίας κειμένου βυζαντινής μουσικής με ηλεκτρονικό Υπολογιστή. Συνεργάζεται και απεικονίζει κείμενα βυζαντινής μουσικής στον επεξεργαστή κειμένου « Word » της « microsoft ».
Παρουσίαση του Βυζαντινογράφου, ενός πλήρους συστήματος συγγραφής της Βυζαντινής Σημειογραφίας, το οποίο κατασκεύασε ο Βελισσάριος Γκεζερλής, διδάκτωρ Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Πλήρη σειρά από ψαλτικά fonts, τύπου TTF (true type fonts) που ο C.M.K. χρησιμοποιεί συστηματικά για την έκδοση των ψαλτικών κειμένων του. Για τη χρήση τους, αν και ένας οποιοσδήποτε κειμενογράφος είναι αρκετός, προτείνουμε κάποιο γραφικό πρόγραμμα, όπως π.χ. Corel ή Paintshop Pro, καθώς έτσι επιτυγχάνεται η καλύτερη τοποθέτηση των συμβόλων και φθορών.
Σειρά από γραμματοσειρές βυζαντινών συμβόλων από το St. Anthony Monastery
Σύνθεση Βυζαντινής Μουσικής με Υπολογιστή
Για πρώτη φορά παγκοσμίως, σύνθεση της Ελληνικής, Βυζαντινής και Ανατολικής Μουσικής σε Υπολογιστή με σημειογραφία Βυζαντινής Μουσικής. Για πρώτη φορά παγκοσμίως ακούτε Βυζαντινή μουσική με τις πραγματικές κλίμακες από αρχεία MIDI
|
ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Σ' αυτό το κείμενο έχω συγκεντρώσει μια σειρά πληροφορίες σχετικά με ονόματα μουσικών οργάνων. Το...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου